Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2013

Φώτης Κόντογλου: Χριστούγεννα στη σπηλιά


Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε·
Χριστὸς ἐξ οὐϱανῶν, ἀπαντήσατε,
Χριστὸς ἐπὶ γῆς, ὑψώθητε.
Ἄ̦σατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ,
Καὶ ἐν εὐφροσύνῃ,
Ἀνυμνήσατε λαοὶ, ὅτι δεδόξασται.”


Φώτη Κόντογλου:
Χριστούγεννα στη σπηλιά


Χριστούγεννα παραμονές. Χριστούγεννα καὶ χιονιᾶς πάντα πᾶνε μαζί. Μὰ ἐκείνη τὴ χρονιὰ οἱ καιροὶ ἤτανε φουρτουνιασμένοι παρὰ φύση. Χιόνι δὲν ἔρριχνε. Μοναχὰ ποὺ ἡ ἀτμόσφαιρα ἤτανε θυμωμένη, καὶ φυσούσανε σκληροὶ βοριάδες μὲ χιονόνερο καὶ μ᾿ ἀστραπές. Καμμιὰ βδομάδα ὁ καιρὸς καλωσύνεψε καὶ φυσοῦσε μία τραμουντάνα ποὺ ἀρμενιζότανε. Μὰ τὴν παραμονὴ τὰ κατσούφιασε. Τὴν παραμονὴ ἀπὸ τὸ πρωΐ ὁ οὐρανὸς ἤτανε μαῦρος σὰν μολύβι, κ᾿ ἔπιασε κ᾿ ἔρριχνε βελονιαστὸ χιονόνερο.

Σὲ μία τοποθεσία ποὺ τὴ λέγανε Σκρόφα, βρισκότανε ἕνα μαντρὶ μὲ γιδοπρόδατα, ἀπάνω σὲ μιὰ πλαγιὰ τοῦ βουνοῦ ποὺ κοίταζε κατὰ τὸ πέλαγο· τὸ μέρος αὐτὸ ἤτανε ἄγριο κ᾿ ἔρημο, γεμάτο ἀγριόπρινα, σκίνους καὶ κουμαριές, ποὺ ἤτανε κατακόκκινες ἀπὸ τὰ κούμαρα. Τὸ μαντρὶ ἤτανε τριγυρισμένο μὲ ξεροτρόχαλο.

Οἱ τσομπάνηδες καθόντανε μέσα σὲ μιὰ σπηλιὰ ποὺ βρισκότανε παραμέσα καὶ πιὸ ψηλὰ ἀπὸ τὴ μάντρα καὶ ποὺ κοίταζε κατὰ τὴ νοτιά. Μεγάλη σπηλιά, μὲ τρία - τέσσερα χωρίσματα, κι ἀψηλὴ ὡς τρία μπόγια. Τὰ ζωντανὰ σταλιάζανε κάτω ἀπὸ τὶς χαμηλὲς σάγιες, ποὺ ἔσκυβες γιὰ νὰ μπεῖς μέσα. Σωροὶ ἀπὸ κοπριὰ στεκόντανε ἐδῶ κ᾿ ἐκεῖ, καὶ βγάζανε μία σπιρτόζα μυρουδιά. Χάμω, τὸ χῶμα ἤτανε σκουπισμένο καὶ καθαρό, γιατὶ οἱ τσομπάνηδες ἤτανε μερακλῆδες, καὶ βάζανε τὰ παιδιὰ καὶ σκουπίζανε ταχτικὰ μὲ κάτι σκοῦπες κανωμένες ἀπὸ ἀστοιβιές.

Ἀρχιτσέλιγκας ἤτανε ὁ Γιάννης ὁ Μπαρμπάκος, ἕνας ἄνθρωπος μισάγριος, γεννημένος ἀνάμεσα στὰ γίδια καὶ στὰ πρόβατα. Ἤτανε μαῦρος, μαλλιαρός, μὲ γένεια μαῦρα κόρακας, σγουρὰ καὶ σφιχτὰ σὰν τοῦ κριαριοῦ. Φοροῦσε σαλβάρια κοντὰ ὡς τὸ γόνατο, σελάχι στὴ μέση του, ζουνάρι πλατύ, βαριὰ τζεσμέδια στὰ ποδάρια του· τὸ κεφάλι του τὸ εἶχε τυλιγμένο μ᾿ ἕνα μεγάλο μαντίλι σὰν σαρίκι, κ᾿ οἱ μαρχαμάδες κρεμόντανε στὸ πρόσωπό του. Ἀρχαῖος ἄνθρωπος!

Εἶχε δυὸ παραγυιούς, τὸν Ἀλέξη καὶ τὸν Δυσσέα, δυὸ παλληκαρόπουλα ὡς εἴκοσι χρονῶν. Εἶχε καὶ τρία παιδιά, ποὺ τοὺς βοηθούσανε στ᾿ ἄρμεγμα καὶ κοιτάζανε τὸ μαντρὶ νά ῾ναι καθαρό. Αὐτὲς οἱ ἕξι ψυχὲς ἐζούσανε σὲ κεῖνο τὸ μέρος, κρυφὰ ἀπὸ τὸν Θεό. Ἀνάρια βλέπανε ἄνθρωπο.

Ἡ σπηλιὰ ἤτανε καπνισμένη κι ὁ βράχος εἶχε μαυρίσει ὡς ἀπάνω ἀπὸ τὴν καπνιὰ ποὺ ἔβγαινε ἀπὸ τὸ στόμα τῆς σπηλιᾶς. Ἐκεῖ μέσα εἴχανε τὰ γιατάκια τους, σὰν μεντέρια, στρωμένα μὲ προβιές. Στοὺς τοίχους τῆς σπηλιᾶς εἴχανε μπήξει παλούκια μέσα στὶς σκισμάδες τοῦ βράχου, καὶ κρεμόντανε καρδάρες, τυροβόλια, μαγιές, τουφέκια καὶ μαχαίρια, λὲς κ᾿ ἤτανε λημέρι τῶν ληστῶν. Ἀπ᾿ ἔξω φυλάγανε οἱ σκύλοι, ὅλοι ἄγριοι σὰν λύκοι.

Ἡ ἀκροθαλασσιὰ βρισκότανε ὡς ἕνα τσιγάρο ἀπόσταση ἀπὸ τὴ μάντρα. Ἤτανε ἔρημη, κι ἄλλο δὲν ἀκουγότανε ἐκεῖ πέρα παρὰ μοναχὰ ὁ ἀγκομαχητὸς τοῦ πελάγου, μέρα - νύχτα. Μὲ τὸν βοριὰ ἀπάγκιαζε, καὶ καμμιὰ φορᾶ πόδιζε κανένα καΐκι. Ἀλλιῶς δὲν ἔβλεπες βάρκα πουθενά. Ἀπὸ τὸ μαντρὶ ἀγνάντευε κανένας τὸ πέλαγο ἀνάμεσα στὰ δέντρα, καὶ τὸ μάτι ξεχώριζε καθαρὰ τὰ βουνὰ τῆς Μυτιλήνης.

Τὴν παραμονὴ τὰ Χριστούγεννα, εἴπαμε πὼς ὁ καιρὸς χάλασε, κι ἄρχισε νὰ πέφτει χιονόνερο. Οἱ τσομπάνηδες εἴχανε μαζευτεῖ στὴ σπηλιὰ κι ἀνάψανε μία μεγάλη φωτιὰ καὶ κουβεντιάζανε. Τὰ παιδιὰ εἴχανε σφάξει δυὸ ἀρνιὰ καὶ τὰ γδέρνανε. Ὁ Ἀλέξης ἔβαλε ἀπάνω σ᾿ ἕνα ράφι μυτζῆθρες καὶ τυρὶ ἀνάλατο μέσα στὰ τυροβόλια, ἁγίζι καὶ γιαούρτι. Ὁ Δυσσέας εἶχε μία παλιὰ Σύνοψη, κ᾿ ἐπειδὴ γνώριζε λίγο ἀπὸ ψαλτικὰ κ᾿ ἤξερε καὶ πέντε γράμματα, διάβαζε τὶς Κυριακάδες κι ὅποτε ἤτανε γιορτὴ κανένα τροπάρι καὶ λιγοστὰ ἀπὸ τὸν Ἑξάψαλμο. Ἐκείνη τὴν ὥρα φυλλομετροῦσε τὴ Σύνοψη, γιὰ νὰ δεῖ τί γράμματα ἤτανε νὰ πεῖ.

Θά ῾τανε ὥρα σπερινοῦ. Κείνη τὴν ὥρα ἀκούσανε κάτι τουφεκιές. Καταλάβανε πὼς θά ῾τανε τίποτα κυνηγοί· τὸ ἕνα παιδί, ποὺ εἶχε πάγει νὰ φέρει ξύλα μὲ τὸν γάϊδαρο, εἶπε πὼς τὸ πρωὶ εἶχε ἀκούσει τουφεκιὲς κατὰ τὴν ἀπὸ μέσα θάλασσα, κατὰ τὴν Ἁγιὰ-Παρασκευή. Οἱ σκύλοι πιάσανε καὶ γαβγίζανε ὅλοι μαζὶ καὶ πεταχτήκανε ὄξω ἀπὸ τὴ μάντρα.

Σὲ λίγο φανερωθήκανε ἀπὸ πάνω ἀπὸ τὴ σπηλιὰ δυὸ ἄνθρωποι μὲ τουφέκια, καὶ φωνάζανε τοὺς τσομπάνηδες νὰ μαζέψουνε τὰ σκυλιά, ποὺ χυμήξανε ἀπάνω τους. Ὁ Σκούρης ἄφησε τοὺς ἀνθρώπους κι ἅρπαξε ἕνα ἀπὸ τὰ ζαγάρια πού ῾χανε οἱ κυνηγοὶ καὶ τὸ ξετίναζε νὰ τὸ πνίξει. Ὁ κυνηγὸς ἔρριξε ἀπάνου του, καὶ τὰ σκάγια τὸν πόνεσανε καὶ γύρισε πίσω, μαζὶ μὲ τ᾿ ἄλλα μαντρόσκυλα, ποὺ πηγαίνανε πισώδρομα ὅσο κατεβαίνανε οἱ κυνηγοί. Τέλος πάντων, ἐβγῆκε ὁ Μπαρμπάκος μὲ τοὺς ἄλλους καὶ πιάσανε τὸν Σκούρη καὶ τὸν δέσανε, διώξανε καὶ τ᾿ ἄλλα σκυλιά.

«Ὥρα καλή, βρὲ παιδιά!» φώναξε ὁ Παναγὴς ὁ Καρδαμίτσας, ζωσμένος μὲ τὰ φυσεγκλίκια, μὲ τὸ ταγάρι γεμάτο πουλιά.

Ὁ ἄλλος, ποὺ ἤτανε μαζί του, ἤτανε ὁ γυιός του ὁ Δημητρός.

«Πολλὰ τὰ ἔτη!» ἀποκριθήκανε ὁ Μπαρμπάκος κ᾿ ἡ συντροφιά του. «Καλῶς ὁρίσατε!»

Τοὺς πήγανε στὴ σπηλιά.

«Μωρέ, τ᾿ εἶν᾿ ἐδῶ; Παλάτι! Παλάτι μὲ βασιλοποῦλες!» εἶπε ὁ μπάρμπα-Παναγής, δείχνοντας τὶς μυτζῆθρες ποὺ ἀχνίζανε.

Τοὺς βάλανε νὰ καθήσουνε, τοὺς κάνανε καφέ. Οἱ κυνηγοὶ εἴχανε κονιάκι. Κεραστήκανε.

«Βρὲ ἀδερφέ», ἔλεγε ὁ μπάρμπα-Παναγής, «ποιὸς νὰ τό ῾λεγε, χρονιάρα μέρα, πὼς θὰ κάνουμε Χριστούγεννα στὸ σπήλαιο ποὺ ἐγεννήθη ὁ Χριστός! Ἐχτὲς περάσαμε στὴν Ἁγιὰ-Παρασκευή, νὰ κυνηγήσουμε λίγο. Ἔ, δικός μας εἶναι ὁ ἡγούμενος, κοιμηθήκαμε στὸ μοναστήρι, καὶ σήμερα τὴν αὐγὴ βγήκαμε στὸ κυνήγι. Βλέποντας πὼς φουρτούνιασε ὁ καιρός, εἴπαμε πὼς δὲ θὰ μπορέσουμε νὰ περάσουμε τὸ μπουγάζι μὲ τὴ σαπιόβαρκα τοῦ μπάρμπα-Μανώλη τοῦ Βασιλέ. Κ᾿ ἐπειδὴ ξέραμε ἀπ᾿ ἄλλη φορὰ τὸ μαντρί, καὶ μὲ τὸ κυνήγι πέσαμε σὲ τοῦτα τὰ σύνορα, εἴπαμε νὰ ῾ρθουμε στ᾿ ἀρχοντικό σας... Μωρέ, τί σκύλο ἔχετε; Αὐτὸ εἶναι θηρίο, ἀσλάνι καὶ καπλάνι!

Μπρέ, μπρέ, μπρέ! τὸ ζαγάρι τὸ πετσόκοψε! Γιὰ κοίταξε τί χάλια τό ῾κανε!»

Καὶ γύρισε σὲ μία γωνιὰ τῆς σπηλιᾶς, ποὺ κλαμούριζε τὸ σκυλὶ κ᾿ ἔτρεμε σὰν θερμιασμένο.

«Ἔλα δῶ, Φλόξ! Φλόξ!»

Μὰ ἡ Φλὸξ ἀπὸ τὴν τρομάρα της τρύπωνε πιὸ βαθιά.

Ἅμα ἤπιανε δυὸ-τρία κονιάκια, ὁ μπάρμπα-Παναγὴς ἄρχισε νὰ μασᾶ τὰ μουστάκια του, καὶ στὸ τέλος ἔπιασε νὰ τραγουδᾶ:

Καλὴν ἑσπέραν, ἄρχοντες, ἂν εἶναι ὁρισμός σας,
Χριστοῦ τὴν θείαν γέννησιν νὰ πῶ στ᾿ ἀρχοντικό σας.

Ὕστερα ὁ Δυσσέας ἔψαλε τὸ «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε».

Ἐκείνη τὴν ὥρα ἀκούσανε πάλι τὰ σκυλιὰ νὰ γαβγίζουνε. Στείλανε τὰ παιδιὰ νὰ δοῦνε τί εἶναι. Ὁ ἀγέρας εἶχε μπουρινιάσει κ᾿ ἔρριχνε παγωμένο νερό. Κρύο τάντανο!

Σὲ λίγο πάψανε τὰ σκυλιά, καὶ γυρίσανε πίσω τὰ παιδιά. Ἀπὸ πίσω τοὺς μπήκανε στὴ σπηλιὰ τρεῖς ἄντρες, ποὺ φαινόντανε πὼς ἤτανε θαλασσινοί, καὶ δυὸ καλόγεροι, βρεμένοι ὅλοι καὶ ξυλιασμένοι ἀπ᾿ τὸ κρύο. Τοὺς καλωσορίσανε, τοὺς βάλανε καὶ καθήσανε.

Μόλις πῆγε κοντὰ στὴ φωτιὰ ὁ πρῶτος, ὁ καπετάνιος, τὸν γνώρισε ὁ Μπαρμπάκος κ᾿ ἔβγαλε μία χαρούμενη φωνή. Ἤτανε ὁ καπετάν-Κωσταντὴς ὁ Μπιλικτσῆς, ποὺ ταξίδευε στὴν Πόλη. Εἶχε περάσει κι ἄλλη φορὰ ἀπὸ τὴ Σκρόφα, κ᾿ εἴχανε δέσει φιλία μὲ τὸν Μπαρμπάκο, ποὺ δὲν ἤξερε τί περιποίηση νὰ τοὺς κάνει· οἱ ἄλλοι δυὸ ἤτανε γεμιτζῆδες κι αὐτοί, ἄνθρωποι τοῦ καϊκιοῦ του.

Ὁ ἕνας ἀπὸ τοὺς καλόγερους, ἕνας σωματώδης μὲ μαῦρα γένεια, ὀμορφάνθρωπος, ἤτανε ὁ πάτερ-Σίλβεστρος Κουκουτός, καλογερόπαπας. Ὁ ἄλλος ἤτανε λιγνός, μὲ λίγες ἀνάριες τρίχες στὸ πηγούνι, σὰν τὸν Ἅγιο Γιάννη τὸν Καλυβίτη. Τὸν λέγανε Ἀρσένιο Σγουρή.

Ὁ καπετάν-Κωσταντὴς ἐρχότανε ἀπὸ τὴν Πόλη καὶ πῆρε στὸ καΐκι τὸν πάτερ-Σίλβεστρο, ποὺ εἶχε πάγει στὴν Πόλη ἀπὸ τ᾿ Ἅγιον Ὄρος γιὰ ἐλέη, κ᾿ ἤθελε νὰ κάνει Χριστούγεννα στὴν πατρίδα του. Ὁ πάτερ-Ἀρσένιος εἶχε ταξιδέψει μαζί του ἀπὸ τὴ Μονὴ τοῦ Παντοκράτορας στὸ Ὄρος, κ᾿ ἤτανε ἀπὸ τὴ Θεσσαλία.

Ταξιδέψανε καλά. Μὰ σὰν καβατζάρανε τὸν Κάβο-Μπαμπᾶ, ὁ ἀγέρας μπουρίνιασε, κι ὅλη τὴ μέρα ἀρμενίζανε μὲ μουδαρισμένα πανιὰ καὶ μὲ τὸν στάντζο, ὡς ποὺ φτάξανε κατὰ τὸ βράδυ ἀπ᾿ ἔξω ἀπὸ τὸ Ταλιάνι. Ὁ καιρὸς σκύλιαξε κι ὁ καπετάνιος δὲν μπόρεσε νά ῾μπεῖ στὸ μπουγάζι, νὰ κάνουνε Χριστούγεννα στὴν πατρίδα.

Ἀποφάσισε λοιπὸν νὰ ποδίσει, καὶ πῆγε καὶ φουντάρισε στ᾿ ἀπάγκειο, πίσω ἀπὸ ἕναν μικρὸν κάβο, ἀπὸ κάτω ἀπὸ τὸ μαντρί. Κ᾿ ἐπειδὴ θυμήθηκε τὸν φίλο του τὸν Μπαρμπάκο, πῆρε τοὺς γέροντες καὶ τοὺς δυὸ ἄλλους νοματέους καὶ τραβήξανε γιὰ τὸ ἁγίλι. Στὸ τσερνίκι εἴχανε ἀφήσει τὸν μπαρμπ᾿ - Ἀπόστολο μὲ τὸν μοῦτσο.

Σὰν εἴδανε πὼς στὴ σπηλιὰ βρισκότανε κι ὁ κύρ-Παναγὴς μὲ τὸν κύρ-Δημητρό, γίνηκε μεγάλη χαρὰ καὶ φασαρία.

«Μωρὲ νὰ δεῖς», ἔλεγε ὁ κύρ-Παναγής, «τώρα ψέλναμε τὸ τροπάρι, κι ἀπάνω ποὺ λέγαμε «ἐν αὐτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες ὑπὸ ἀστέρος ἐδιδάσκοντο...», φτάξατε κ᾿ ἐσεῖς οἱ μάγοι μὲ τὰ δῶρα! Γιατὶ βλέπω μία νταμιζάνα κρασί, βλέπω λακέρδα, βλέπω χαβιάρια, βλέπω παξιμάδια, μπακλαβάδες, «σμύρναν, χρυσὸν καὶ λίβανον»!

«Χά! Χά! Χά!» - γελοῦσε δυνατὰ ὁ κύρ-Παναγής, μισομεθυσμένος καὶ ψευδίζοντας, καὶ χάϊδευε τὴν κοιλιά του, γιατὶ ἤτανε καλοφαγᾶς.

Στὸ μεταξὺ ὁ πάτερ - Ἀρσένιος ὁ Σγουρῆς ζωντάνεψε ὁ καϊμένος, κ᾿ εἶπε σιγανὰ χαμογελώντας καὶ τρίβοντας τὰ χέρια του:

«Δόξα σοι ὁ θεός, Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ, ποὺ μᾶς ἐλύτρωσες ἐκ τοῦ κλύδωνος!» κ᾿ ἔκανε τὸν σταυρό του.

Ὁ πάτερ-Σίλβεστρος εἶπε νὰ σηκωθοῦνε ὄρθιοι, κ᾿ εἶπε λίγες εὐχές, τὸ «Χριστὸς γεννᾶται», κ᾿ ὕστερα μὲ τὴ βροντερὴ φωνή του ἔψαλε:

«Μεγάλυνον, ψυχή μου, τὴν τιμιωτέραν καὶ ἐνδοξοτέραν τῶν ἄνω στρατευμάτων. Μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον. Οὐρανὸν τὸ σπήλαιον, θρόνον χερουβικὸν τὴν Παρθένον, τὴν φάτνην χωρίον, ἐν ᾧ ἀνεκλήθη ὁ ἀχώρητος Χριστὸς ὁ Θεός, ὃν ἀνυμνοῦντες μεγαλύνομεν».

Ὕστερα καθήσανε στὸ τραπέζι. Τέτοιο τραπέζι βλογημένο καὶ χαρούμενο δὲν ἔγινε σὲ κανένα παλάτι. Τρώγανε καὶ ψέλνανε. Καὶ τοῦ πουλιοῦ τὸ γάλα εἶχε ἀπάνω, ἀπὸ τὰ μοσκοβολημένα τ᾿ ἀρνιά, τὰ τυριά, τὰ μανούρια, τὶς μυτζῆθρες, τὶς μπεκάτσες καὶ τ᾿ ἄλλα πουλιὰ τοῦ κυνηγιοῦ, ὡς τὴ λακέρδα καὶ τ᾿ ἄλλα τὰ πολίτικα ποὺ φέρανε οἱ θαλασσινοί, καθὼς καὶ κρασὶ μπρούσικο.

Ὄξω φυσομανοῦσε ὁ χιονιᾶς, καὶ βογγούσανε τὰ δέντρα κ᾿ ἡ θάλασσα ἀπὸ μακριά. Ἀνάμεσα στὰ βουΐσματα ἀκουγόντανε καὶ τὰ κουδούνια ἀπὸ τὰ ζωντανὰ ποὺ ἀναχαράζανε. Μέσα ἀπὸ τὴ σπηλιὰ ἔβγαινε ἡ κόκκινη ἀντιφεγγιὰ τῆς φωτιᾶς μαζὶ μὲ τὶς ψαλμωδίες καὶ μὲ τὶς χαρούμενες φωνές. Κι ὁ κυρ-Παναγὴς ἔκλεβε κάπου-κάπου λίγον ὕπνο, ρουχάλιζε λιγάκι κ᾿ ὕστερα ξυπνοῦσε κ᾿ ἔψελνε μαζὶ μὲ τὴ συνοδεία.
Ἀληθινά, ἀπὸ τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ δὲν ἔλειπε τίποτα. Ὅλα ὑπήρχανε: τὸ σπήλαιο, οἱ ποιμένες, οἱ μάγοι μὲ τὰ δῶρα, κι ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς ἤτανε παρὼν μὲ τοὺς δυὸ μαθητές του, ποὺ εὐλογούσανε «τὴν βρῶσιν καὶ τὴν πόσιν».


Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2013

Τα παραμύθια για την σχιζοφρένεια


Τα παραμύθια για την σχιζοφρένεια

Όταν ο ψυχίατρος πρέπει να βάλει τα πράγματα στην θέση τους


Στις ιστοσελίδες υποστήριξης των ψυχικών πασχόντων και των ανθρώπων που νοιάζονται για αυτούς συναντάμε, συχνά-πυκνά, κείμενα που αναφέρονται στους «μύθους για την σχιζοφρένεια». Για τους αγγλομαθείς, ένα τέτοιο κείμενο έχει γράψει η Μαργαρίτα Ταρταρόφσκυ (θα το βρείτε σε αυτόν τον υπερσύνδεσμο), ενώ στα Ελληνικά αντίστοιχο κείμενο θα βρείτε στην νέα ιστοσελίδα της «Κλίμακας» (http://www.klimaka.org.gr). Το παρακάτω κείμενο λοιπόν δεν διεκδικεί πρωτοτόκια πρωτοτυπίας, είναι όμως η συμβολή του υποφαινόμενου στην όλη προσπάθεια που γίνεται από ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψυχικής υγείας προκειμένου να αναδειχθεί το προφανές, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο σχιζοφρενής ΔΕΝ είναι ο επικίνδυνος της διπλανής πόρτας, αλλά ο ψυχικά άρρωστος που δυστυχώς δεν έχει κανέναν ούτε να του μιλήσει, ούτε να νοιαστεί γι' αυτόν ούτε (φυσικά) να του γράψει ένα γράμμα...



Η σχιζοφρένεια είναι μια αρρώστια δύσκολη να την καταλάβει και να την κατανοήσει κανείς. Είναι μια πάθηση μέσα σε ένα πέπλο μυστηρίου, μια αρρώστια που στιγματίζει κοινωνικά αυτούς που πάσχουν από εκείνη και προκαλεί τον φόβο στον περίγυρό τους – είναι η λέπρα της σύγχρονης εποχής, όπως πετυχημένα μας λέει ένας συγγραφέας. Είναι μια διαταραχή δύσκολη στην αντιμετώπισή της, όπως όμως και πολλές άλλες αρρώστιες όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι καρδιοπάθειες, η επιληψία ή ο καρκίνος. Είναι μια αρρώστια που επιβαρύνεται από τις εικόνες στιγματισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την κινηματογραφική/τηλεοπτική υποκουλτούρα, επιδεινώνοντας το αποτέλεσμα που προκαλεί ο φόβος και η άγνοια. Και αυτό το στίγμα είναι που βαρύνει περισσότερο την ζωή του κάθε πάσχοντα, που συνδέεται με μειωμένες ευκαιρίες και δυνατότητες στέγασης και εργασίας, κακή ποιότητα ζωής, χαμηλή αυτοεκτίμηση και περισσότερη ψυχοπαθολογία και ένταση. Όμως η ζωή για τους ανθρώπους αυτούς δεν είναι υποχρεωτικά η καλύτερη ή η χειρότερη – ο καθένας και η καθεμιά από αυτούς τους πάσχοντες έχει την δικιά του πορεία, ανάλογα τόσο με το ατομικό και οικογενειακό τους ιστορικό όσο και με την αντιμετώπιση του προβλήματος από το στενό οικογενειακό κυρίως αλλά και κοινωνικό του περιβάλλον. Κάθε ασθενής με σχιζοφρένεια έχει λοιπόν διαφορετική εξέλιξη. Η σχιζοφρένεια έχει πολλές μορφές με διαφορετικό τρόπο έναρξης, με διαφορετική πορεία και έκβαση και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία. Κατά συνέπεια έχει νόημα να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε την αρρώστια αυτή. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο μια σοβαρή αρρώστια - έχουν να αντιμετωπίσουν την σύγχυση, τον φόβο και την αποδοκιμασία των άλλων. Όταν ο άνθρωπος για τον οποίο νοιάζεσαι πάσχει από σχιζοφρένεια ή όταν θες να μάθεις περισσότερα για αυτήν την ψυχική διαταραχή, το να κατανοήσεις καλύτερα την αρρώστια αυτή βοηθά στο να πετάξουμε το πέπλο της μυστικότητας γι αυτήν, ενώ για τους πάσχοντες η βοήθεια αυτή δεν είναι απλώς τεράστια – είναι ανεκτίμητη.

Η πρώτη, δυστυχώς κοινή, πεποίθηση που πρέπει να διαλυθεί είναι όλοι όλοι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια είναι ίδιοι και έχουν τα ίδια συμπτώματα. Η σχιζοφρένεια δεν είναι μια ενιαία πάθηση, αλλά διακρίνεται σε τέσσερις μορφές, σε τέσσερις τύπους. Και ο κάθε τύπος διαφέρει από τον άλλο. Αλλά και πάσχοντες από τον ίδιο τύπο της νόσου διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Η σχιζοφρένεια, όπως έλεγε ένας καθηγητής, συνίσταται σε ένα μεγάλο εύρος τόσο προβλημάτων όσο και ανθρώπων.

Ένας λόγος για τον οποίο η σχιζοφρένεια περιβάλλεται από τέτοιο μυστήριο είναι γιατί δεν μπορούμε να μπούμε στο πετσί κάποιου που πάσχει από την αρρώστια αυτή. Απλά, είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε πως είναι να πάσχει κάποιος από σχιζοφρένεια. Ο καθένας από εμάς μπορεί να αισθανθεί λύπη, άγχος και οργή, αλλά δεν μπορούμε ούτε να αισθανθούμε ούτε να κατανοήσουμε την διαταραχή αυτή. Ένας ιατρός γράφει: «Εμείς που δεν έχουμε την πάθηση θα πρέπει να αναρρωτηθούμε π.χ. πώς θα αισθανόμαστε αν ο εγκέφαλός μα θα άρχιζε να μας κάνει κόλπα, αν φωνές ανθρώπων που δεν βλέπουμε μας φωνάζανε επιθετικά, εάν χάναμε την ικανότητά μας για συναισθηματική επαφή ή/και την ικανότητά μας να σκεφτούμε με σκέψη λογική».

Το δεύτερο παραμύθι που πρέπει να διαψεύσουμε είναι ότι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια είναι απρόβλεπτοι, εκτός ελέγχου και κατά συνέπεια επικίνδυνοι. Όταν οι πάσχοντες αντιμετωπίζονται τόσο με ψυχοκοινωνικές, όσο και ψυχοφαρμακολογικές παρεμβάσεις (δηλ. φαρμακευτική αγωγή), τότε τα άτομα αυτά είναι το ίδιο ήσυχοι ή το ίδιο επικίνδυνοι όπως όλοι μας. Αν κινδυνεύουμε από κάτι, ε αυτό είναι οι εγκατελειμμένοι από την κοινωνία και τους συγγενείς τους πάσχοντες, που «πεθαίνουν κάθε ξημέρωμα» χωρίς υποστήριξη, χωρίς φαρμακευτική αγωγή και εκτεθειμένοι σε εξαρτήσεις από οινοπνευματώδη και ναρκωτικά – σε αυτούς τους ανθρώπους δυστυχώς οι πιθανότητες επιθετικής συμπεριφοράς είναι μεγαλύτερες και έγινε κατανοητό που πρέπει να αποδοθούν οι ευθύνες...
Να έχουμε στο νου μας τα εξής:

  • Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων με ψυχική διαταραχή δεν χρησιμοποιεί βία και γενικότερα τα άτομα με ψυχική διαταραχή ΔΕΝ είναι περισσότερο επικίνδυνα συγκρινόμενα με τον υγιή πληθυσμό.
  • Τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφανίζουν ελαφρά αυξημένους δείκτες στα εγκλήματα βίας, ΟΜΩΣ η βία που σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια οφείλεται κυρίως στη μη λήψη των φαρμάκων ή στην ακαταλληλότητα της θεραπείας και στην έλλειψη στήριξης και αποδοχής. Επίσης οι ασθενείς με σχιζοφρένεια που κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και οινοπνευματωδών διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς.
  • Οι παραληρητικές ιδέες που το περιεχόμενό τους είναι απειλητικό για τη ζωή του ασθενή αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης βίαιης συμπεριφοράς. Άρα η κατάλληλη θεραπεία των παραληρητικών ιδεών μειώνει αισθητά τον παραπάνω κίνδυνο.
  • Η βίαιη συμπεριφορά των ατόμων με σχιζοφρένεια τις πιο πολλές φορές περιλαμβάνει βίαιες εκδηλώσεις που σχετίζονται με την επιβίωσή τους. Στην πραγματικότητα δυστυχώς, τα άτομα με σχιζοφρένεια συνήθως δεν είναι οι θύτες, αλλά τα θύματα βίαιης συμπεριφοράς ή κακοποίησης.
  • Τα εγκλήματα βίας που διαπράττονται από τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν διαφορετικό κίνητρο και διαφορετικά θύματα σε σχέση με αυτά που διαπράττονται από τους λεγόμενους «υγιείς». Συνήθως, στα πρώτα θύματά τους περιλαμβάνονται άτομα του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος και ακολουθούν τα πρόσωπα εξουσίας, όπως πολιτικοί, ιατροί ή δικαστές.
  • Ο μόνος τρόπος για να μειωθεί η εκδήλωση βίαιης και επικίνδυνης συμπεριφοράς στους ασθενείς με σχιζοφρένεια είναι η πρόσβαση σε θεραπευτικές υπηρεσίες, η λήψη της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής και, γενικότερα, της θεραπείας καθώς και η παράλληλη μείωση του στίγματος και των διακρίσεων, που απογοητεύουν και αποθαρρύνουν όσους αναζητούν βοήθεια για τα προβλήματά τους.

Άλλοι πάλι έχουν στο μυαλό τους την σχιζοφρένεια ως ...παραλλαγή ενός κακού χαρακτήρα: οι πάσχοντες είναι τεμπέληδες, χωρίς κίνητρο, κοιμούνται συνέχεια και εύκολα πέφτουν σε σύγχυση, τα «χάνουν»… ο κατάλογος με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που φαίνεται να έχουν οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια προχωρεί κι προχωρεί. Όμως η ιδέα ότι η σχιζοφρένεια είναι ελάττωμα του χαρακτήρα είναι το ίδιο γελοία όσο το να υποδείξεις σε έναν ασθενή με επιληψία ότι θα μπορούσε να προλάβει ή να ελέγξει τις επιληπτικές του κρίσεις και τους σπασμούς του από μόνος του εάν το ήθελε, ή να πεις σε κάποιον καρκινοπαθή ότι θα μπορούσε να «αποφασίσει» να μην έχει καρκίνο εάν έτρωγε τις σωστές τροφές. Αυτό που φαίνεται στους άλλους ως προβλήματα του χαρακτήρα στην πραγματικότητα είναι συμπτώματα της ψυχικής διαταραχής.

Πολλές φορές θα ακούσουμε ότι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια έχουν διπλή προσωπικότητα ή διχασμένη προσωπικότητα, επειδή τα άτομα αυτά συχνά συμπεριφέρονται και λειτουργούν αντιφατικά. Τα άτομα αυτά δεν έχουν ούτε «διπλή» ούτε «διχασμένη προσωπικότητα». Υπάρχουν φορές, που άλλα λένε, άλλα εννοούν και άλλα κάνουν, κι ενώ αυτό μπορεί κάποιες στιγμές να συμβεί στον καθένα, στα άτομα με σχιζοφρένεια συμβαίνει συχνότερα. Μην ξεχνάτε ότι άλλο πράγμα είναι η ψυχιατρική διαταραχή της σχιζοφρένειας και άλλο πράγμα η προσωπικότητα – και στην σχιζοφρένεια δεν επηρεάζεται η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας, αλλά η αντίληψη της πραγματικότητας, η σκέψη και η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου.

Εύκολα θα ακουστούν απόψεις για το ότι η οικογένεια ευθύνεται για την ανάπτυξη της σχιζοφρένειας. Δεν υπάρχουν δεδομένα, που να αποδεικνύουν ότι για την σχιζοφρένεια ευθύνεται το οικογενειακό περιβάλλον, η ελλιπής διαπαιδαγώγηση ή η κακή ανατροφή. Ενώ αντίθετα υπάρχουν ερευνητικά στοιχεία, που πιστοποιούν επαρκώς τα βιολογικά αίτια της διαταραχής αυτής. Τούτο θα πρέπει να τονιστεί έντονα στο συγγενικό περιβάλλον των πασχόντων – δεν είναι σωστό να τους αφήνουμε να βασανίζονται με ενοχές και τύψεις χωρίς αντίκρυσμα ότι τάχατε αυτοί φταίνε με την συμπεριφορά τους για την ψυχική κατάσταση των ανθρώπων τους. Σήμερα, έχει αποδειχθεί ότι οι οικογενειακές σχέσεις μπορεί να μην ευθύνονται για τη εμφάνιση της σχιζοφρένειας αλλά μπορούν όμως με βεβαιότητα να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την εξέλιξή της με την κατάλληλη στάση τους απέναντι στον πάσχοντα. Ο σταυρός που καλούνται να σηκώσουν και να υπομείνουν οι οικογένειες αυτές είναι μεγάλος, και η αλληλεπίδρασή μας μαζί τους πρέπει να εμπεριέχει τα στοιχεία της υποστήριξης, της κατανόησης και της συμπαράστασης – οι εύκολες κατηγορίες, η απόρριψη και η ενοχοποίηση δεν έχουν θέση σε μια αξιοπρεπή αντιμετώπιση.

Στον εξωτερικό παρατηρητή οι πάσχοντες μπορεί να φαίνονται σαν άτομα χωρίς κίνητρο που συχνά βιώνουν γνωσιακές δυσκολίες στο να λύνουν προβλήματα, στο να εστιάζουν την προσοχή τους και να συγκεντρώνονται, στο να θυμούνται αλλά και στο να επεξεργάζονται τις πληροφορίες. Μπορεί να ξεχνάνε να πάρουν τα φάρμακά τους. Μπορεί να μιλάνε ασυνάρτητα και τα λόγια τους να μην έχουν νόημα. Μπορεί να τους είναι δύσκολο να οργανώσουν τις σκέψεις τους. Αυτοί οι άνθρωποι δεν χάζεψαν – όλα όσα είπαμε πιο πάνω είναι συμπτώματα της σχιζοφρένειας και δεν έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα ή με την προσωπικότητα του ατόμου. Υπ' όψη ότι άλλο σχιζοφρένεια και άλλο νοητική υστέρηση – πρόκειται για δυο σαφώς διαφορετικές διαταραχές. Η σχιζοφρένεια προσβάλλει άτομα ανεξάρτητα από το νοητικό τους επίπεδο ενώ ένα άτομο με νοητική υστέρηση δε σημαίνει ότι έχει απαραίτητα κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Ούτε ότι ένα άτομο με σχιζοφρένεια, όταν εμφανίζει προβλήματα από τη σκέψη του, σημαίνει ότι έχει μειωμένη νοημοσύνη.

Πολλοί πιστεύουν ότι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια δεν μπορούν να συμμετάσχουν σε αποφάσεις που αφορούν την θεραπεία τους, επειδή υπάρχουν φάσεις πραγματικά δύσκολες στην πορεία της διαταραχής τους όπως η έναρξη ή οι υποτροπές, οπότε όντως η ικανότητα των πασχόντων να πάρουν τέτοιες αποφάσεις είναι περιορισμένη. Όμως για τους περισσότερους πάσχοντες ισχύει ότι και μπορούν, και πρέπει, αλλά και θέλουν να συμμετέχουν στις αποφάσεις που αφορούν τη θεραπεία τους. Και υπάρχουν οι φάσεις ύφεσης της νόσου στις οποίες ο πάσχων μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην θεραπεία του. Το να συμμετέχουν λοιπόν οι πάσχοντες και το υποστηρικτικό τους περιβάλλον στη λήψη αποφάσεων βοηθά στην σωστή αλληλεπίδραση με τους ιατρούς και τους θεραπευτές, βελτιώνει το τελικό αποτέλεσμα και ενισχύει τη συμμόρφωση στη θεραπεία.

Αντίθετα με ότι πιστεύεται, τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορούν να εργαστούν – κατορθώνουν να το κάνουν ακόμη κι αν παρουσιάζουν συμπτώματα. Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει, ότι τα άτομα που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες βελτιώνονται πολύ όταν εργάζονται και γενικά φαίνεται ότι η εργασία συμβάλλει στη θεραπεία. Η εργασία επιτρέπει στα άτομα με σχιζοφρένεια να έρχονται σε επαφή με ομάδες υγιών και αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης σχέσεων με τους άλλους.

Πολύ εύκολα λέγεται επίσης ότι κανείς δεν μπορεί να θεραπευτεί από την σχιζοφρένεια. Το να προβάλλουμε στην κοινωνία ότι δεν υπάρχει τρόπος ριζικής εκρίζωσης της σχιζοφρένειας, ενώ υπάρχουν δυνατότητες αντιμετώπισής της, τσακίζει και τους πάσχοντες και το περιβάλλον τους. Κάθε ασθενής με σχιζοφρένεια έχει τον δικό του τύπο της νόσου και φυσικά διαφορετική εξέλιξη. Η σχιζοφρένεια έχει πολλές μορφές με διαφορετικό τρόπο έναρξης, με διαφορετική πορεία και έκβαση και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία. Ναι, η σχιζοφρένεια μπορεί να μην θεραπεύεται ριζικά, αλλά με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να έχει μια εξαιρετική αντιμετώπιση, όπως και οι καρδιοπάθειες και ο σακχαρώδης διαβήτης. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να βυθίζουμε ασυναίσθητα και ατεκμηρίωτα αυτούς τους ανθρώπους στην απόγνωση.

Σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου συνήθης πρακτική ήτανε ο εγκλεισμός των ατόμων αυτών σε ψυχιατρικά ιδρύματα (όταν το περιβάλλον τους δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να τους διαχειριστεί), σήμερα γνωρίζουμε ότι το σωστό είναι τα άτομα με σχιζοφρένεια να εισάγονται σε κατάλληλες ψυχιατρικές κλινικές μόνο για όσο και όταν αυτό είναι αναγκαίο, όταν δηλαδή κυριαρχούν τα οξέα συμπτώματα της νόσου που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε εξωτερική βάση. Η σχιζοφρένεια σήμερα μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά έξω από το ίδρυμα, στην κοινότητα. Το κρίσιμο σημείο είναι η σωστή φαρμακοθεραπεία και η συμμόρφωση με αυτήν. Να μην ξεχνάμε ότι οι μακροχρόνιες νοσηλείες (ουσιαστικά εγκλεισμοί) στερούν τους ανθρώπους αυτούς από κοινωνικά ερεθίσματα, τους στέλνουν στο περιθώριο της ζωής, τους απομονώνουν και κάνουν την επιστροφή τους στην κοινωνία δύσκολη.

Όταν σκεφτόμαστε για τα φάρμακα που δίνονται για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας, τα αντιψυχωσικά φάρμακα, σκεφτόμαστε αμέσως για τους πάσχοντες αυτούς επίθετα όπως ληθαργικοί, αποχαυνωμένοι, χωρίς ενδιαφέροντα και «παρατημένοι». Πολλοί ατυχώς πιστεύουν ότι τα συμπτώματα αυτά τα προκαλεί η φαρμακευτική τους αγωγή. Και όμως, αυτά τα συμπτώματα είναι είτε από την ψυχική διαταραχή αυτή καθεαυτή είτε από την υπερβολική λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Οι εικόνες τύπου ζόμπι είναι πλέον εξαιρετικά λίγες σε σχέση με τους μεγάλους αριθμούς πασχόντων που δεν έχουν λάβει ποτέ κάποιο από τα κατάλληλα φάρμακα για την ψυχική αυτή διαταραχή. Η φαρμακευτική αγωγή είναι η κορωνίδα της θεραπευτικής αντιμετώπισης της σχιζοφρένειας – τα αντιψυχωσικά φάρμακα αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις βασανιστικές ψευδαισθήσεις, τα παραληρήματα, τις σκέψεις της σύγχυσης και τις παράλογες συμπεριφορές. Ναι, τα φάρμακα αυτά αυτά μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες και κάποιες φορές αυτές να είναι σοβαρές – μόνο που με την τακτική ιατρική παρακολούθηση και την επαγρύπνηση του ψυχιάτρου αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν και οι συνέπειές τους να μειωθούν. Άλλωστε, σε αυτά τα φάρμακα οφείλουμε την θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας τον τελευταίο μισό αιώνα περίπου, ενώ την τελευταία εικοσαετία εμφανίστηκαν τα βελτιωμένα δεύτερης γενεάς αντιψυχωσικά φάρμακα με σαφώς λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Τέλος, τι να πει κανείς για αυτούς που πιστεύουν στα κακά πνεύματα και στα μάγια, και που συγκεκριμένα αποδίδουν την σχιζοφρένεια σε αυτά... Ή μάλλον πόσο κακό προκαλούν στους πάσχοντες τέτοιες δοξασίες, όταν επιβεβαιώνουν σε αυτούς τις ψευδαισθήσεις τους και τα παραληρήματά τους...



Τα παραμύθια για τη σχιζοφρένεια δεν σταματούν όμως εδώ.

Είναι σημαντικό λοιπόν, όπως συχνά επισημαίνεται, να γνωρίζουμε ότι:

  • Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από κατάρες και από «κακό μάτι».
  • Η σχιζοφρένεια δεν είναι η τιμωρία του Θεού για τις αμαρτίες της οικογένειας.
  • Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από έλλειψη θρησκευτικής πίστης.
  • Η σχιζοφρένεια δεν είναι το αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης.
  • Η σχιζοφρένεια δεν οφείλεται στην υπερβολική μελέτη.
  • Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από τον αυνανισμό.
  • Η σχιζοφρένεια δεν είναι μεταδοτική.

Δευτέρα 14 Οκτωβρίου 2013

Ένα κάλεσμα για προσοχή με τα αντιψυχωσικά φάρμακα

Του Ρίτσαρντ Α. Φρήμαν, Ιατρού
 Δημοσιεύτηκε στους Νιου Γιορκ Τάιμς στις 24 Σεπτεμβρίου 2012

Ο Δρ. Ρίτσαρντ Α. Φρήμαν είναι καθηγητής Κλινικής Ψυχιατρικής στο Ιατρικό Ερευνητικό Κέντρο Weill Cornell Medical College της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Cornell, στο Μανχάτταν της Νέας Υόρκης των ΗΠΑ.
Το πρωτότυπο άρθρο μπορείτε να το βρείτε εδώ:

Ποτέ δεν θα μαντέψετε ποιο είναι το πέμπτο και το έκτο συνταγογραφούμενο φάρμακο στον κατάλογο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στις ΗΠΑ, γι’ αυτό θα σας το πω εγώ: είναι τα Abilify και Seroquel, δυο ισχυρά αντιψυχωσικά.  Μόνο το 2011, αυτά αλλά και άλλα αντιψυχωσικά συνταγογραφήθηκαν σε 3,1 εκατομμύρια Αμερικανούς με κόστος 18,2 δισεκατομμύρια δολλάρια, ποσό κατά 13 τοις εκατό αυξημένο σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά σύμφωνα με την εταιρεία έρευνας αγοράς IMS Health.
Αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται για να αντιμετωπίζουν σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή και η μείζονα κατάθλιψη.  Αλλά τα ποσοστά εμφάνισης των διαταραχών αυτών παραμένουν σταθερά εδώ και χρόνια στον ενήλικο πληθυσμό.  Τότε πώς έγινε και τόσο αυτά όσο και άλλα αντιψυχωσικά έγιναν τόσο δημοφιλή;
Τα αντιψυχωσικά φάρμακα κυκλοφορούν εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά μέχρι πρότινος δεν χρησιμοποιούνταν ευρέως.  Η χλωροπρομαζίνη, το πρώτο πραγματικό αντιψυχωσικό, συντέθηκε στην δεκαετία του 1950 – δεν ήταν μόνο απλώς κατασταλτικό, αλλά δρούσε κατά των πυρηνικών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας, όπως τις ψευδαισθήσεις και τα παραληρήματα.  Αργότερα ανακαλύφθηκε ότι τα αντιψυχωσικά φάρμακα είχαν ισχυρές ιδιότητες σταθεροποίησης της ψυχικής διάθεσης, οπότε χρησιμοποιήθηκαν επίσης στην θεραπεία της διπολικής διαταραχής.
Έπειτα, από το 1993 και μετά, ήρθαν τα άτυπα αντιψυχωσικά όπως το Risperdal, το Zyprexa, το Seroquel, το Geodon και το Abilify.  Σήμερα στις ΗΠΑ κυκλοφορούν δέκα από αυτά τα φάρμακα, τα οποία έχουν λιγότερες νευρολογικές παρενέργειες από ότι τα αντιψυχωσικά πρώτης γενεάς.
Αρχικά οι ειδικοί πίστευαν ότι τα νέα φάρμακα ήταν περισσότερο αποτελεσματικά από ότι τα παλαιότερα εναντίον των συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας όπως η απάθεια, η κοινωνική απόσυρση καθώς και τα γνωσιακά ελλείμματα.  Αλλά μερικές πρόσφατες μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες όπως η μελέτη Catie, απέτυχαν να δείξουν ότι τα νεώτερα αντιψυχωσικά ήταν πιο αποτελεσματικά ή καλύτερα ανεκτά από ότι τα παλιότερα φάρμακα.  Αυτά τα νέα προκάλεσαν έκπληξη στους ψυχιάτρους – και προφανώς μεγάλη απογοήτευση στις φαρμακευτικές εταιρείες.
Επίσης σύντομα ανακαλύφθηκε ότι τα αντιψυχωσικά δεύτερης γενεάς είχαν τις δικές τους ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως κίνδυνο αύξησης των επιπέδων γλυκόζης ορού, των επιπέδων χοληστερόλης και λιπιδίων, καθώς και του σωματικού βάρους.  Μπορούν επίσης να προκαλέσουν μια δυνητικά μη αναστρέψιμη διαταραχή της κινητικότητας που καλείται όψιμη δυσκινησία, αν και ο κίνδυνος αυτός πιστεύεται ότι είναι σημαντικά μικρότερος από ότι στα παλαιότερα αντιψυχωσικά.
Παρ’ όλα αυτά, η χρήση των αντιψυχωσικών δεύτερης γενιάς γνωρίζει μια μεγάλη επέκταση σε ασθενείς όλων των ηλικιών, και ιδιαίτερα στους νέους.  Μέχρι πρόσφατα, τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνταν στην αντιμετώπιση λίγων σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών.  Αλλά είναι απίστευτο ότι τώρα, αυτά τα ισχυρά φάρμακα συνταγογραφούνται για διαταραχές που ποικίλλουν από τις πολύ ήπιες διαταραχές της διάθεσης, το καθημερινό άγχος, την αϋπνία και ακόμα και την ήπια συναισθηματική δυσφορία.
Ο αριθμός των συνταγών για κάθε χρονιά αναφορικά με τα άτυπα αντιψυχωσικά ανέβηκε στα 54 εκατομμύρια το 2011 από 28 εκατομμύρια το 2001, με ποσοστό αύξησης 93% σύμφωνα με την IMS Health.  Μια μελέτη βρήκε ότι η χρήση των φαρμάκων αυτών για ενδείξεις χωρίς ομοσπονδιακή έγκριση υπερδιπλασιάστηκε μεταξύ των ετών 1995 και 2008.
Ο αρχικός πληθυσμός στον οποίο στόχευαν τα φάρμακα αυτά, δηλαδή οι ασθενείς με σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή, είναι στην πραγματικότητα πολύ μικρός: ο επιπολασμός της σχιζοφρένειας είναι ένα τοις εκατό, ενώ αυτός της διπολικής διαταραχής ενάμισυ τοις εκατό. Οι φαρμακευτικές εταιρείες πάντα είχαν ισχυρό οικονομικό κίνητρο για να εξερευνήσουν άλλες ψυχιατρικές χρήσεις και να βρουν νέους πληθυσμούς-στόχους για τα νεώτερα αντιψυχωσικά φάρμακα.
Οι εταιρείες ξεκινάνε δεκάδες κλινικές μελέτες για να δοκιμάσουν τα φάρμακα αυτά ενάντια στην κατάθλιψη και πιο πρόσφατα, ενάντια στις διαταραχές άγχους.  Από το 2003 πολλές φαρμακευτικές εταιρείες παραγωγοί αντιψυχωσικών δεύτερης γενεάς (φάρμακα γνωστά και ως άτυπα νευροληπτικά) έχουν λάβει εγκρίσεις από την Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων (το γνωστό μας F.D.A., Food & Drug Administration) για την χρήση των φαρμάκων αυτών σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά για την αντιμετώπιση της μείζονος καταθλίψεως, την οποία την διέδωσαν όμως με επιθετικές διαφημιστικές εκστρατείες απευθείας προς τον ασθενή-καταναλωτή.
Η συνδυασμένη αυτή διαφήμιση στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας για αυτά τα νέα αντιψυχωσικά φάρμακα αυξήθηκε στα 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2013 από τα 1,3 δισεκατομμύρια το 2007, σύμφωνα με την Kantar Media.  Μεταξύ των ετών 2007 και 2011, περισσότερο από το 98% όλης της διαφήμισης σε άτυπα αντιψυχωσικά δαπανήθηκε για δυο φάρμακα: τα Abilify και Seroquel, τα περισσότερο ευπώλητα αυτή την στιγμή.
Υπάρχουν λίγα πράγματα σε αυτές τις δελεαστικές και σαγηνευτικές διαφημίσεις που να υποδεικνύει ότι τα φάρμακα αυτά δεν είναι απλά αντικαταθλιπτικά αλλά ισχυρά αντιψυχωσικά.  Μια γυναικεία φιγούρα κινουμένων σχεδίων που έπασχε από κατάθλιψη λέει στην διαφήμιση ότι πριν ξεκινήσει να λαμβάνει το Abilify, ελάμβανε ένα αντιψυχωσικό αλλά ακόμα αισθανόταν πεσμένη.  Έπειτα, λέει στην διαφήμιση, ο ιατρός της πρότεινε να προστεθεί στην αγωγή της με αντικαταθλιπτικό το Abilify και, ιδού, η ακεφιά πέρασε.
Η διαφήμιση παραβλέπει κρίσιμα γεγονότα για την κατάθλιψη που οι ασθενείς-καταναλωτές θα ήθελαν οπωσδήποτε να ξέρουν.  Εάν παραδείγματος χάριν ένας ασθενής δεν βελτιώνεται με ένα αντικαταθλιπτικό, μόνο το να πάρει το αντικαταθλιπτικό για μεγαλύτερο διάστημα ή σε μεγαλύτερη δόση θα μπορούσε να είναι πολύ αποτελεσματικό.  Υπάρχει επίσης πολύ ισχυρή τεκμηρίωση για το ότι το να προσθέσεις ένα δεύτερο αντικαταθλιπτικό από μια διαφορετική χημική κατηγορία είναι μια στρατηγική και αποτελεσματική αλλά και φθηνότερη — χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουμε σε αντιψυχωσικό.
Μια πιο πρόσφατη και ανησυχητική τάση είναι η χρήση άτυπων αντιψυχωσικών — πολλά από τα οποία προκαλούν άμεσα καταστολή και φέρνουν ηρεμία — για την αντιμετώπιση διαφόρων μορφών διαταραχών άγχους, όπως η γενικευμένη διαταραχή άγχους ή ακόμα και το άγχος σε διάφορες ψυχοπιεστικές καταστάσεις.  Μια περυσινή μελέτη βρήκε ότι το 21,3 τοις εκατό των επισκέψεων σε ψυχίατρο για την αντιμετώπιση διαταραχών άγχους το 2007 είχε ως αποτέλεσμα την συνταγογράφηση αντιψυχωσικού, σε σχέση με ποσοστό 10,6 τοις εκατό το 1996.  Αυτό είναι ένα ενοχλητικό εύρημα υπό το φως του γεγονότος ότι τα δεδομένα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των αντιψυχωσικών στις διαταραχές άγχους δεν είναι ισχυρά, για να μην πούμε τίποτα για το βουνό τεκμηρίωσης ότι η γενικευμένη διαταραχή άγχους μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με ασφαλέστερα — και φθηνότερα — φάρμακα όπως τα αντικαταθλιπτικά της κατηγορίας των εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (S.S.R.I.).
Υπάρχει ένας μικρός αριθμός ελεγχόμενων κλινικών μελετών χρήσης αντιψυχωσικών στην γενικευμένη διαταραχή άγχους ή στο κοινωνικό άγχος οι οποίες έχουν δείξει είτε κανένα αποτέλεσμα είτε αντιφατικά αποτελέσματα.  Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει εγκεκριμένη από το F.D.A. χρήση ατύπων αντιψυχωσικών για οποιαδήποτε διαταραχή άγχους.
Όμως τόσο ο γράφων όσο και πολλοί από τους συναδέλφους μου έχουμε δει δεκάδες ασθενών με τίποτα άλλο παρά άγχος της καθημερινότητας ή αϋπνία στους οποίους δόθηκαν συνταγές για αντιψυχωσικά φάρμακα.  Λίγοι από τους ασθενείς αυτούς γνώριζαν για τους δυνητικούς απώτερους κινδύνους από την χρήση των φαρμάκων αυτών.
Η αυξανόμενη χρήση ατύπων αντιψυχωσικών από ιατρούς για την αντιμετώπιση του άγχους υποδεικνύει ότι οι ιατροί βλέπουν τα φάρμακα αυτά ως ασφαλείς εναλλακτικές λύσεις στις ισχυρά εξαρτησιογόνες αγχολυτικές βενζοδιαζεπίνες όπως π.χ. το Rivotril.  Και μια που τα αντιψυχωσικά έχουν ταχεία δράση, μπορεί μερικοί κλινικοί ιατροί να τα προτιμούν ως προς φάρμακα πρώτης γραμμής όπως τα αντικαταθλιπτικά της κατηγορίας των S.S.R.I., των οποίων η εμφάνιση αποτελέσματος απαιτεί μερικές εβδομάδες.
Βέβαια οι ιατροί χρησιμοποιούν συχνά τα φάρμακα για ενδείξεις εκτός των επισήμων, και μερικές φορές υπάρχει στέρεα και ισχυρή τεκμηρίωση εμπειρικά για την υποστήριξη της πρακτικής αυτής.  Αλλά για την ώρα δεν υπάρχει πολλή τεκμηρίωση για την αποτελεσματικότητα των ατύπων αντιψυχωσικών πέρα από έναν μικρό αριθμό ψυχιατρικών διαταραχών, όπως η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή και η ανθεκτική κατάθλιψη.
Να είμαστε όμως ξεκάθαροι: τα νέα άτυπα αντιψυχωσικά είναι και αποτελεσματικά και ασφαλή.  Αλλά ακόμα και εάν τα φάρμακα αυτά αποδειχθούν αποτελεσματικά για μια ποικιλία ψυχιατρικών διαταραχών, υπάρχουν ακόμα αρκετοί λόγοι για να είμαστε προσεκτικοί.  Επειδή έχουν δυνητικά σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, τα άτυπα αντιψυχωσικά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν οι τρέχουσες διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές — που συνήθως και κοστίζουν λιγότερο και έχουν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες — έχουν αποτύχει.
Τα άτυπα αντιψυχωσικά μπορούν να αποδειχθούν σωτήρια για ανθρώπους με σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή ή σοβαρή κατάθλιψη..  Αλλά οι ασθενείς θα πρέπει να σκεφθούν δυο φορές — και μετά ακόμα περισσότερο — πριν χρησιμοποιήσουν τα φάρμακα αυτά για να αντιμετωπίσουν την μικρού βαθμού έλλειψη χαράς, το άγχος και την αϋπνία που συνοδεύει την σύγχρονη ζωή.



Σάββατο 12 Οκτωβρίου 2013

Ξεκινάμε!

Από την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2013 και κάθε Παρασκευή (αρχικά), ξεκινά την λειτουργία του το Ιατρείο Ψυχικής Υγείας Λαμίας στην οδό Βύρωνος 22, στο κέντρο της Λαμίας.  Θα χαρούμε πολύ να συμβάλλουμε με τις δικές μας ικανότητες και δυνάμεις στην προάσπιση της ψυχικής υγείας των συμπολιτών μας της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας.  Η διεύθυνση της κεντρικής μας ιστοσελίδας είναι η http://www.drchatzidakis.gr/, ενώ στο Facebook θα μας βρείτε στην διεύθυνση http://www.facebook.com/dr.i.chatzidakis/.  Στο blog μας, (http://drchatzidakislamia.blogspot.gr/), θα διαβάζετε σημαντικά επιστημονικά άρθρα, απόψεις και γνώμες για όλα τα ζητήματα ψυχικής υγείας στον τόπο μας.
Για την στήριξή σας στην προσπάθεια αυτή εκ των προτέρων σας ευχαριστώ.
Μετά τιμής,
Γιάννης Χατζιδάκης

Τρίτη 30 Ιουλίου 2013

Αντί Προλόγου...

Αντί Προλόγου...


Το Ιατρείο Ψυχικής Υγείας Λαμίας σύντομα θα είναι μια πραγματικότητα.
Και θα κληθεί να παρέμβει στην ολοένα και δυσκολότερη πραγματικότητα της ψυχικής υγείας στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα.
Οφείλουμε και πρέπει σε αυτή την δύσκολη χρονική συγκυρία, να εξασφαλίσουμε στους πολίτες με προβλήματα ψυχικής υγείας, ψυχιατρικές υπηρεσίες τέτοιες που να χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα μα και από σεβασμό τόσο στον πάσχοντα όσο και στο περιβάλλον του.
Γιατί ο καθένας από εμάς, περισσότερο τώρα παρά ποτέ, έχει δικαίωμα όχι μόνο στην σωματική, αλλά και στην ψυχική του υγεία.

Τέτοιες στιγμές δεν μπορούμε παρά να θυμηθούμε έναν ποιητή που από την μακρινή Αλεξάνδρεια γράφει για τον τόπο μας:

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε. 


Σύντομα δεν θα είμαστε απλά κοντά σας - θα είμαστε δίπλα σας.