Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2013

Τα παραμύθια για την σχιζοφρένεια


Τα παραμύθια για την σχιζοφρένεια

Όταν ο ψυχίατρος πρέπει να βάλει τα πράγματα στην θέση τους


Στις ιστοσελίδες υποστήριξης των ψυχικών πασχόντων και των ανθρώπων που νοιάζονται για αυτούς συναντάμε, συχνά-πυκνά, κείμενα που αναφέρονται στους «μύθους για την σχιζοφρένεια». Για τους αγγλομαθείς, ένα τέτοιο κείμενο έχει γράψει η Μαργαρίτα Ταρταρόφσκυ (θα το βρείτε σε αυτόν τον υπερσύνδεσμο), ενώ στα Ελληνικά αντίστοιχο κείμενο θα βρείτε στην νέα ιστοσελίδα της «Κλίμακας» (http://www.klimaka.org.gr). Το παρακάτω κείμενο λοιπόν δεν διεκδικεί πρωτοτόκια πρωτοτυπίας, είναι όμως η συμβολή του υποφαινόμενου στην όλη προσπάθεια που γίνεται από ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψυχικής υγείας προκειμένου να αναδειχθεί το προφανές, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο σχιζοφρενής ΔΕΝ είναι ο επικίνδυνος της διπλανής πόρτας, αλλά ο ψυχικά άρρωστος που δυστυχώς δεν έχει κανέναν ούτε να του μιλήσει, ούτε να νοιαστεί γι' αυτόν ούτε (φυσικά) να του γράψει ένα γράμμα...



Η σχιζοφρένεια είναι μια αρρώστια δύσκολη να την καταλάβει και να την κατανοήσει κανείς. Είναι μια πάθηση μέσα σε ένα πέπλο μυστηρίου, μια αρρώστια που στιγματίζει κοινωνικά αυτούς που πάσχουν από εκείνη και προκαλεί τον φόβο στον περίγυρό τους – είναι η λέπρα της σύγχρονης εποχής, όπως πετυχημένα μας λέει ένας συγγραφέας. Είναι μια διαταραχή δύσκολη στην αντιμετώπισή της, όπως όμως και πολλές άλλες αρρώστιες όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι καρδιοπάθειες, η επιληψία ή ο καρκίνος. Είναι μια αρρώστια που επιβαρύνεται από τις εικόνες στιγματισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την κινηματογραφική/τηλεοπτική υποκουλτούρα, επιδεινώνοντας το αποτέλεσμα που προκαλεί ο φόβος και η άγνοια. Και αυτό το στίγμα είναι που βαρύνει περισσότερο την ζωή του κάθε πάσχοντα, που συνδέεται με μειωμένες ευκαιρίες και δυνατότητες στέγασης και εργασίας, κακή ποιότητα ζωής, χαμηλή αυτοεκτίμηση και περισσότερη ψυχοπαθολογία και ένταση. Όμως η ζωή για τους ανθρώπους αυτούς δεν είναι υποχρεωτικά η καλύτερη ή η χειρότερη – ο καθένας και η καθεμιά από αυτούς τους πάσχοντες έχει την δικιά του πορεία, ανάλογα τόσο με το ατομικό και οικογενειακό τους ιστορικό όσο και με την αντιμετώπιση του προβλήματος από το στενό οικογενειακό κυρίως αλλά και κοινωνικό του περιβάλλον. Κάθε ασθενής με σχιζοφρένεια έχει λοιπόν διαφορετική εξέλιξη. Η σχιζοφρένεια έχει πολλές μορφές με διαφορετικό τρόπο έναρξης, με διαφορετική πορεία και έκβαση και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία. Κατά συνέπεια έχει νόημα να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε την αρρώστια αυτή. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο μια σοβαρή αρρώστια - έχουν να αντιμετωπίσουν την σύγχυση, τον φόβο και την αποδοκιμασία των άλλων. Όταν ο άνθρωπος για τον οποίο νοιάζεσαι πάσχει από σχιζοφρένεια ή όταν θες να μάθεις περισσότερα για αυτήν την ψυχική διαταραχή, το να κατανοήσεις καλύτερα την αρρώστια αυτή βοηθά στο να πετάξουμε το πέπλο της μυστικότητας γι αυτήν, ενώ για τους πάσχοντες η βοήθεια αυτή δεν είναι απλώς τεράστια – είναι ανεκτίμητη.

Η πρώτη, δυστυχώς κοινή, πεποίθηση που πρέπει να διαλυθεί είναι όλοι όλοι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια είναι ίδιοι και έχουν τα ίδια συμπτώματα. Η σχιζοφρένεια δεν είναι μια ενιαία πάθηση, αλλά διακρίνεται σε τέσσερις μορφές, σε τέσσερις τύπους. Και ο κάθε τύπος διαφέρει από τον άλλο. Αλλά και πάσχοντες από τον ίδιο τύπο της νόσου διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Η σχιζοφρένεια, όπως έλεγε ένας καθηγητής, συνίσταται σε ένα μεγάλο εύρος τόσο προβλημάτων όσο και ανθρώπων.

Ένας λόγος για τον οποίο η σχιζοφρένεια περιβάλλεται από τέτοιο μυστήριο είναι γιατί δεν μπορούμε να μπούμε στο πετσί κάποιου που πάσχει από την αρρώστια αυτή. Απλά, είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε πως είναι να πάσχει κάποιος από σχιζοφρένεια. Ο καθένας από εμάς μπορεί να αισθανθεί λύπη, άγχος και οργή, αλλά δεν μπορούμε ούτε να αισθανθούμε ούτε να κατανοήσουμε την διαταραχή αυτή. Ένας ιατρός γράφει: «Εμείς που δεν έχουμε την πάθηση θα πρέπει να αναρρωτηθούμε π.χ. πώς θα αισθανόμαστε αν ο εγκέφαλός μα θα άρχιζε να μας κάνει κόλπα, αν φωνές ανθρώπων που δεν βλέπουμε μας φωνάζανε επιθετικά, εάν χάναμε την ικανότητά μας για συναισθηματική επαφή ή/και την ικανότητά μας να σκεφτούμε με σκέψη λογική».

Το δεύτερο παραμύθι που πρέπει να διαψεύσουμε είναι ότι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια είναι απρόβλεπτοι, εκτός ελέγχου και κατά συνέπεια επικίνδυνοι. Όταν οι πάσχοντες αντιμετωπίζονται τόσο με ψυχοκοινωνικές, όσο και ψυχοφαρμακολογικές παρεμβάσεις (δηλ. φαρμακευτική αγωγή), τότε τα άτομα αυτά είναι το ίδιο ήσυχοι ή το ίδιο επικίνδυνοι όπως όλοι μας. Αν κινδυνεύουμε από κάτι, ε αυτό είναι οι εγκατελειμμένοι από την κοινωνία και τους συγγενείς τους πάσχοντες, που «πεθαίνουν κάθε ξημέρωμα» χωρίς υποστήριξη, χωρίς φαρμακευτική αγωγή και εκτεθειμένοι σε εξαρτήσεις από οινοπνευματώδη και ναρκωτικά – σε αυτούς τους ανθρώπους δυστυχώς οι πιθανότητες επιθετικής συμπεριφοράς είναι μεγαλύτερες και έγινε κατανοητό που πρέπει να αποδοθούν οι ευθύνες...
Να έχουμε στο νου μας τα εξής:

  • Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων με ψυχική διαταραχή δεν χρησιμοποιεί βία και γενικότερα τα άτομα με ψυχική διαταραχή ΔΕΝ είναι περισσότερο επικίνδυνα συγκρινόμενα με τον υγιή πληθυσμό.
  • Τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφανίζουν ελαφρά αυξημένους δείκτες στα εγκλήματα βίας, ΟΜΩΣ η βία που σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια οφείλεται κυρίως στη μη λήψη των φαρμάκων ή στην ακαταλληλότητα της θεραπείας και στην έλλειψη στήριξης και αποδοχής. Επίσης οι ασθενείς με σχιζοφρένεια που κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και οινοπνευματωδών διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς.
  • Οι παραληρητικές ιδέες που το περιεχόμενό τους είναι απειλητικό για τη ζωή του ασθενή αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης βίαιης συμπεριφοράς. Άρα η κατάλληλη θεραπεία των παραληρητικών ιδεών μειώνει αισθητά τον παραπάνω κίνδυνο.
  • Η βίαιη συμπεριφορά των ατόμων με σχιζοφρένεια τις πιο πολλές φορές περιλαμβάνει βίαιες εκδηλώσεις που σχετίζονται με την επιβίωσή τους. Στην πραγματικότητα δυστυχώς, τα άτομα με σχιζοφρένεια συνήθως δεν είναι οι θύτες, αλλά τα θύματα βίαιης συμπεριφοράς ή κακοποίησης.
  • Τα εγκλήματα βίας που διαπράττονται από τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν διαφορετικό κίνητρο και διαφορετικά θύματα σε σχέση με αυτά που διαπράττονται από τους λεγόμενους «υγιείς». Συνήθως, στα πρώτα θύματά τους περιλαμβάνονται άτομα του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος και ακολουθούν τα πρόσωπα εξουσίας, όπως πολιτικοί, ιατροί ή δικαστές.
  • Ο μόνος τρόπος για να μειωθεί η εκδήλωση βίαιης και επικίνδυνης συμπεριφοράς στους ασθενείς με σχιζοφρένεια είναι η πρόσβαση σε θεραπευτικές υπηρεσίες, η λήψη της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής και, γενικότερα, της θεραπείας καθώς και η παράλληλη μείωση του στίγματος και των διακρίσεων, που απογοητεύουν και αποθαρρύνουν όσους αναζητούν βοήθεια για τα προβλήματά τους.

Άλλοι πάλι έχουν στο μυαλό τους την σχιζοφρένεια ως ...παραλλαγή ενός κακού χαρακτήρα: οι πάσχοντες είναι τεμπέληδες, χωρίς κίνητρο, κοιμούνται συνέχεια και εύκολα πέφτουν σε σύγχυση, τα «χάνουν»… ο κατάλογος με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που φαίνεται να έχουν οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια προχωρεί κι προχωρεί. Όμως η ιδέα ότι η σχιζοφρένεια είναι ελάττωμα του χαρακτήρα είναι το ίδιο γελοία όσο το να υποδείξεις σε έναν ασθενή με επιληψία ότι θα μπορούσε να προλάβει ή να ελέγξει τις επιληπτικές του κρίσεις και τους σπασμούς του από μόνος του εάν το ήθελε, ή να πεις σε κάποιον καρκινοπαθή ότι θα μπορούσε να «αποφασίσει» να μην έχει καρκίνο εάν έτρωγε τις σωστές τροφές. Αυτό που φαίνεται στους άλλους ως προβλήματα του χαρακτήρα στην πραγματικότητα είναι συμπτώματα της ψυχικής διαταραχής.

Πολλές φορές θα ακούσουμε ότι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια έχουν διπλή προσωπικότητα ή διχασμένη προσωπικότητα, επειδή τα άτομα αυτά συχνά συμπεριφέρονται και λειτουργούν αντιφατικά. Τα άτομα αυτά δεν έχουν ούτε «διπλή» ούτε «διχασμένη προσωπικότητα». Υπάρχουν φορές, που άλλα λένε, άλλα εννοούν και άλλα κάνουν, κι ενώ αυτό μπορεί κάποιες στιγμές να συμβεί στον καθένα, στα άτομα με σχιζοφρένεια συμβαίνει συχνότερα. Μην ξεχνάτε ότι άλλο πράγμα είναι η ψυχιατρική διαταραχή της σχιζοφρένειας και άλλο πράγμα η προσωπικότητα – και στην σχιζοφρένεια δεν επηρεάζεται η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας, αλλά η αντίληψη της πραγματικότητας, η σκέψη και η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου.

Εύκολα θα ακουστούν απόψεις για το ότι η οικογένεια ευθύνεται για την ανάπτυξη της σχιζοφρένειας. Δεν υπάρχουν δεδομένα, που να αποδεικνύουν ότι για την σχιζοφρένεια ευθύνεται το οικογενειακό περιβάλλον, η ελλιπής διαπαιδαγώγηση ή η κακή ανατροφή. Ενώ αντίθετα υπάρχουν ερευνητικά στοιχεία, που πιστοποιούν επαρκώς τα βιολογικά αίτια της διαταραχής αυτής. Τούτο θα πρέπει να τονιστεί έντονα στο συγγενικό περιβάλλον των πασχόντων – δεν είναι σωστό να τους αφήνουμε να βασανίζονται με ενοχές και τύψεις χωρίς αντίκρυσμα ότι τάχατε αυτοί φταίνε με την συμπεριφορά τους για την ψυχική κατάσταση των ανθρώπων τους. Σήμερα, έχει αποδειχθεί ότι οι οικογενειακές σχέσεις μπορεί να μην ευθύνονται για τη εμφάνιση της σχιζοφρένειας αλλά μπορούν όμως με βεβαιότητα να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την εξέλιξή της με την κατάλληλη στάση τους απέναντι στον πάσχοντα. Ο σταυρός που καλούνται να σηκώσουν και να υπομείνουν οι οικογένειες αυτές είναι μεγάλος, και η αλληλεπίδρασή μας μαζί τους πρέπει να εμπεριέχει τα στοιχεία της υποστήριξης, της κατανόησης και της συμπαράστασης – οι εύκολες κατηγορίες, η απόρριψη και η ενοχοποίηση δεν έχουν θέση σε μια αξιοπρεπή αντιμετώπιση.

Στον εξωτερικό παρατηρητή οι πάσχοντες μπορεί να φαίνονται σαν άτομα χωρίς κίνητρο που συχνά βιώνουν γνωσιακές δυσκολίες στο να λύνουν προβλήματα, στο να εστιάζουν την προσοχή τους και να συγκεντρώνονται, στο να θυμούνται αλλά και στο να επεξεργάζονται τις πληροφορίες. Μπορεί να ξεχνάνε να πάρουν τα φάρμακά τους. Μπορεί να μιλάνε ασυνάρτητα και τα λόγια τους να μην έχουν νόημα. Μπορεί να τους είναι δύσκολο να οργανώσουν τις σκέψεις τους. Αυτοί οι άνθρωποι δεν χάζεψαν – όλα όσα είπαμε πιο πάνω είναι συμπτώματα της σχιζοφρένειας και δεν έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα ή με την προσωπικότητα του ατόμου. Υπ' όψη ότι άλλο σχιζοφρένεια και άλλο νοητική υστέρηση – πρόκειται για δυο σαφώς διαφορετικές διαταραχές. Η σχιζοφρένεια προσβάλλει άτομα ανεξάρτητα από το νοητικό τους επίπεδο ενώ ένα άτομο με νοητική υστέρηση δε σημαίνει ότι έχει απαραίτητα κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Ούτε ότι ένα άτομο με σχιζοφρένεια, όταν εμφανίζει προβλήματα από τη σκέψη του, σημαίνει ότι έχει μειωμένη νοημοσύνη.

Πολλοί πιστεύουν ότι οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια δεν μπορούν να συμμετάσχουν σε αποφάσεις που αφορούν την θεραπεία τους, επειδή υπάρχουν φάσεις πραγματικά δύσκολες στην πορεία της διαταραχής τους όπως η έναρξη ή οι υποτροπές, οπότε όντως η ικανότητα των πασχόντων να πάρουν τέτοιες αποφάσεις είναι περιορισμένη. Όμως για τους περισσότερους πάσχοντες ισχύει ότι και μπορούν, και πρέπει, αλλά και θέλουν να συμμετέχουν στις αποφάσεις που αφορούν τη θεραπεία τους. Και υπάρχουν οι φάσεις ύφεσης της νόσου στις οποίες ο πάσχων μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην θεραπεία του. Το να συμμετέχουν λοιπόν οι πάσχοντες και το υποστηρικτικό τους περιβάλλον στη λήψη αποφάσεων βοηθά στην σωστή αλληλεπίδραση με τους ιατρούς και τους θεραπευτές, βελτιώνει το τελικό αποτέλεσμα και ενισχύει τη συμμόρφωση στη θεραπεία.

Αντίθετα με ότι πιστεύεται, τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορούν να εργαστούν – κατορθώνουν να το κάνουν ακόμη κι αν παρουσιάζουν συμπτώματα. Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει, ότι τα άτομα που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες βελτιώνονται πολύ όταν εργάζονται και γενικά φαίνεται ότι η εργασία συμβάλλει στη θεραπεία. Η εργασία επιτρέπει στα άτομα με σχιζοφρένεια να έρχονται σε επαφή με ομάδες υγιών και αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης σχέσεων με τους άλλους.

Πολύ εύκολα λέγεται επίσης ότι κανείς δεν μπορεί να θεραπευτεί από την σχιζοφρένεια. Το να προβάλλουμε στην κοινωνία ότι δεν υπάρχει τρόπος ριζικής εκρίζωσης της σχιζοφρένειας, ενώ υπάρχουν δυνατότητες αντιμετώπισής της, τσακίζει και τους πάσχοντες και το περιβάλλον τους. Κάθε ασθενής με σχιζοφρένεια έχει τον δικό του τύπο της νόσου και φυσικά διαφορετική εξέλιξη. Η σχιζοφρένεια έχει πολλές μορφές με διαφορετικό τρόπο έναρξης, με διαφορετική πορεία και έκβαση και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία. Ναι, η σχιζοφρένεια μπορεί να μην θεραπεύεται ριζικά, αλλά με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να έχει μια εξαιρετική αντιμετώπιση, όπως και οι καρδιοπάθειες και ο σακχαρώδης διαβήτης. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να βυθίζουμε ασυναίσθητα και ατεκμηρίωτα αυτούς τους ανθρώπους στην απόγνωση.

Σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου συνήθης πρακτική ήτανε ο εγκλεισμός των ατόμων αυτών σε ψυχιατρικά ιδρύματα (όταν το περιβάλλον τους δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να τους διαχειριστεί), σήμερα γνωρίζουμε ότι το σωστό είναι τα άτομα με σχιζοφρένεια να εισάγονται σε κατάλληλες ψυχιατρικές κλινικές μόνο για όσο και όταν αυτό είναι αναγκαίο, όταν δηλαδή κυριαρχούν τα οξέα συμπτώματα της νόσου που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε εξωτερική βάση. Η σχιζοφρένεια σήμερα μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά έξω από το ίδρυμα, στην κοινότητα. Το κρίσιμο σημείο είναι η σωστή φαρμακοθεραπεία και η συμμόρφωση με αυτήν. Να μην ξεχνάμε ότι οι μακροχρόνιες νοσηλείες (ουσιαστικά εγκλεισμοί) στερούν τους ανθρώπους αυτούς από κοινωνικά ερεθίσματα, τους στέλνουν στο περιθώριο της ζωής, τους απομονώνουν και κάνουν την επιστροφή τους στην κοινωνία δύσκολη.

Όταν σκεφτόμαστε για τα φάρμακα που δίνονται για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας, τα αντιψυχωσικά φάρμακα, σκεφτόμαστε αμέσως για τους πάσχοντες αυτούς επίθετα όπως ληθαργικοί, αποχαυνωμένοι, χωρίς ενδιαφέροντα και «παρατημένοι». Πολλοί ατυχώς πιστεύουν ότι τα συμπτώματα αυτά τα προκαλεί η φαρμακευτική τους αγωγή. Και όμως, αυτά τα συμπτώματα είναι είτε από την ψυχική διαταραχή αυτή καθεαυτή είτε από την υπερβολική λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Οι εικόνες τύπου ζόμπι είναι πλέον εξαιρετικά λίγες σε σχέση με τους μεγάλους αριθμούς πασχόντων που δεν έχουν λάβει ποτέ κάποιο από τα κατάλληλα φάρμακα για την ψυχική αυτή διαταραχή. Η φαρμακευτική αγωγή είναι η κορωνίδα της θεραπευτικής αντιμετώπισης της σχιζοφρένειας – τα αντιψυχωσικά φάρμακα αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις βασανιστικές ψευδαισθήσεις, τα παραληρήματα, τις σκέψεις της σύγχυσης και τις παράλογες συμπεριφορές. Ναι, τα φάρμακα αυτά αυτά μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες και κάποιες φορές αυτές να είναι σοβαρές – μόνο που με την τακτική ιατρική παρακολούθηση και την επαγρύπνηση του ψυχιάτρου αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν και οι συνέπειές τους να μειωθούν. Άλλωστε, σε αυτά τα φάρμακα οφείλουμε την θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας τον τελευταίο μισό αιώνα περίπου, ενώ την τελευταία εικοσαετία εμφανίστηκαν τα βελτιωμένα δεύτερης γενεάς αντιψυχωσικά φάρμακα με σαφώς λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Τέλος, τι να πει κανείς για αυτούς που πιστεύουν στα κακά πνεύματα και στα μάγια, και που συγκεκριμένα αποδίδουν την σχιζοφρένεια σε αυτά... Ή μάλλον πόσο κακό προκαλούν στους πάσχοντες τέτοιες δοξασίες, όταν επιβεβαιώνουν σε αυτούς τις ψευδαισθήσεις τους και τα παραληρήματά τους...



Τα παραμύθια για τη σχιζοφρένεια δεν σταματούν όμως εδώ.

Είναι σημαντικό λοιπόν, όπως συχνά επισημαίνεται, να γνωρίζουμε ότι:

  • Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από κατάρες και από «κακό μάτι».
  • Η σχιζοφρένεια δεν είναι η τιμωρία του Θεού για τις αμαρτίες της οικογένειας.
  • Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από έλλειψη θρησκευτικής πίστης.
  • Η σχιζοφρένεια δεν είναι το αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης.
  • Η σχιζοφρένεια δεν οφείλεται στην υπερβολική μελέτη.
  • Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από τον αυνανισμό.
  • Η σχιζοφρένεια δεν είναι μεταδοτική.